‘Stel: jullie zitten met alle collega’s uit je organisatie bij elkaar. Iemand zegt: Doe allemaal je ogen dicht.’ Iedereen doet het. Niemand ziet elkaar. ‘En steek nu je hand op als je op dit moment ergens aan werkt waarvan je stiekem denkt: dit wordt geen succes. Dit gaat het doel niet halen. Eigenlijk moeten we ermee stoppen. ‘Hoeveel mensen zouden dan hun hand opsteken? Zou je zelf je hand opsteken?’ (Van den Berg, 2020).
Basisscholen hebben een overvol lesplan. Er wordt voortdurend druk uitgeoefend om aan dit overvolle lesplan nieuwe activiteiten toe te voegen. Die druk komt van externe parijen, maar ook van binnenuit. In deze blog leggen we uit wat de gevolgen zijn van een overvol curriculum en wat je eraan zou kunnen doen. Hierbij staan twee recente publicaties centraal: Stop. van Marije van den Berg (2020) en Making Room for Impact. A De-Implementation Guide for Educator van Arran Hamilton, John Hattie en Dylan William (2024).
Laten we beginnen met de externe druk op het onderwijs. Maatschappelijke problemen worden door de politiek vaak eenvoudigweg over de schutting van het onderwijs gegooid. Om scholen te verleiden nieuwe initiatieven uit te proberen of te omarmen, wordt gestrooid met tijdelijke subsidies. Het is verleidelijk om deel te nemen, omdat deze subsidies nodig zijn om de schoolbegroting rond te krijgen. Schoolteams worden vanuit het perspectief om een sterke maatschappelijke positie in te nemen, overspoeld met lespakketten, gastlessen en methoden die gericht zijn op het aanpakken van maatschappelijk problemen zoals schulden, milieu, overgewicht, duurzaamheid, veiligheid en mentale gezondheid. Het gevolg van deze dubbele externe druk (materiaal en geld) is een curriculum dat zo overvol raakt dat leraren en schoolleiders aan het eind van de week naar adem happen.
Regelmatig bezoeken wij scholen die worstelen met de overvloed aan keuzes die ze moeten maken. Ze zijn onzeker over de effectiviteit en de uitvoering van hun aanpakken. Ze doen veel, maar vaak net niet goed genoeg. Dit resulteert in dalende resultaten en een ongelukkig team dat klaagt over hoge werkdruk. Het probleem is niet dat er niet hard wordt gewerkt; integendeel, leraren worden overspoeld met initiatieven en zetten zich intensief in. Nee, het probleem ligt in de effectiviteit en doelmatigheid van deze inspanningen. De overladenheid van het curriculum en de constante verzoeken van externe partners dragen bij aan een toenemende stress onder schoolteams.
Zoektocht naar effectieve methoden
Ten tweede de interne druk. Als de onderwijskwaliteit op een school onder druk staat, groeit de neiging bij het team om activiteiten, initiatieven en methoden toe te voegen aan het bestaande leerplan. Het gevolg hiervan is dat meerdere methoden naast elkaar worden gebruikt die hetzelfde doel beogen. Dit leidt tot een overvol lesprogramma, waardoor het welhaast onmogelijk is om goede kwaliteit te leveren. Wij komen regelmatig op scholen waar is besloten om met rijke teksten te werken binnen kennisrijk onderwijs, maar waar tegelijkertijd de methode voor begrijpend lezen gehandhaafd blijft, of op scholen waar diverse aanpakken om de sociale veiligheid te bevorderen naast en door elkaar worden gebruikt wat leidt tot misverstand, ongenoegen en onvoldoende resultaat.
We vergeten bij tegenvallende resultaten om eerst een grondige analyse te maken en te onderzoeken wat de oorzaken zijn en de mogelijke oplossingen grondig te verkennen. Hierbij is het belangrijk te onthouden dat er geen quick fix bestaat om tegenvallende opbrengsten te verbeteren. De meeste aanpakken hebben enkele jaren nodig om tot wasdom te komen en tot goede resultaten te leiden. Het implementeren ervan moet zorgvuldig en stapsgewijs gebeuren. Voordat je nieuwe initiatieven kunt implementeren zul je, gezien de overladenheid van het leerplan, eerst ruimte moeten creëren door bewust te stoppen met minder effectieve activiteiten en programma’s. Dit voorkomt dat nieuwe implementaties ten onder gaan aan de grote hoeveelheid lopende zaken.
Stoppen is een keuze
In plaats van voortdurend nieuwe initiatieven te lanceren, is het beter om minder te doen en ervoor te zorgen dat je de dingen die je doet goed doet. Hierbij is het goed om in het oog te houden of deze aanpakken bijdragen aan de beoogde doelen. Het is cruciaal dat je als team steeds kritisch blijft kijken naar de ambities van de school. Voegt een activiteit waarde toe? Zorgt het voor betere resultaten? Is de methode of methodiek beter dan de huidige aanpak? Als het antwoord nee is, begin er dan niet aan of stop ermee.
Stoppen is echter lastiger dan het lijkt. In de boeken Stop. en Making Room For Impact geven de auteurs inzicht in de gevolgen van de overladenheid van het werk en over manieren om met aanpakken te stoppen en te zorgen voor meer rust en ruimte. Hamilton en collag’s gebruiken hiervoor de term de-implementeren – een term die ons zeer aanspreekt. We hebben in onze boeken laten zien hoe je een aanpak inplementeert en wat hiervoor nodig is. Het implementeren van een aanpak kost tijd en ruimte, zowel op het lesrooster als in de scholing van de collega’s en in de schoolorganisatie. Dit betekent voor ons vrijwel altijd dat we tegelijkertijd kijken naar wat we dan niet gaan doen. Zouden we dit niet doen, dat leidt dit onherroepelijk tot een toenemende werkdruk en tot het stapelen van activiteiten in de lespraktijk en in de schoolorganisatie. Het is daarom cruciaal om met activiteiten te stoppen en deze te de-implementeren.
De vier varianten van de-implementeren zijn:
1. Volledig stoppen: Verwijder de activiteit volledig.
2. Terugdringen: Verminder de frequentie of het aantal betrokkenen.
3. Versimpelen: Maak de activiteit minder tijdrovend.
4. Vervangen: Vervang de activiteit door een effectievere of efficiëntere.
Natuurlijk is het lastig om anderen teleur te stellen als je stopt, niet ingaat op een verleidelijk initiatief of voorstel, maar stel je eens voor hoe bevrijdend het zou zijn om dit schooljaar ergens niet mee te beginnen of ermee te stoppen. Kijk door de STOP-bril naar alle schoolactiviteiten, verzoeken, commissies, werkgroepen, uitjes, vieringen, methoden en planlast, dan zie je dat veel zaken kunnen worden geschrapt. Maak ruimte voor impact door te stoppen met wat niet werkt, dat waar kinderen niet beter door gaan leren, waar je geen tijd of geld voor hebt. De kwaliteit van je werk zal niet afnemen en jouw welzijn zal erdoor verbeteren. We hopen dan ook dat de de-implementatie breed wordt opgepakt en dat schoolteams zich realiseren dat stoppen een bewuste keuze is en zeer doelmatig kan zijn.
Stop. van Marije van den Berg (2020)
Making Room for Impact. A De-Implementation Guide for Educator van Arran Hamilton, John Hattie en Dylan William (2024).
En wat als we nu weer eens gewoon gingen lesgeven? van Eva Naaijkens en Martin Bootsma
De school als werkplaats van Eva Naaijkens en Martin Bootsma