Je wordt als leraar niet als vakman geboren. Iedereen die voor de klas staat of heeft gestaan, weet dat lesgeven veel vraagt. Wij vergelijken de complexiteit van het lesgeven weleens met het in de lucht houden van een grote hoeveelheid ronddraaiende bordjes op dunne stokjes. De circusartiest heeft hiervoor vaardigheden nodig, zoals concentratie, overzicht houden en op tijd handelen. Deze drie zaken zijn, naast andere, ook van belang voor de leraar. En die vaardigheden zijn meestal het resultaat van jarenlange oefening. De vakman voor de klas wordt niet zo geboren, maar gemaakt in de praktijk van het onderwijs.
Je komt als leraar uitdagingen tegen die je niet alleen aan kan gaan.
Om je werk goed te kunnen doen heb je tijd nodig en dat is in de praktijk een groot probleem. Met het grootste gemak worden allerlei maatschappelijke vraagstukken op het bordje van de leraar geschoven. Je hebt te maken met een grote diversiteit aan leerlingen en soms veeleisende ouders. Er zitten leerlingen met soms stevige problematieken in de klas en deze leerlingen vragen tijd, aandacht én een aanpak die veel leraren nog moeten ontwikkelen. De opkomst van passend onderwijs, met alle administratieve rompslomp van dien, kan kennis en vaardigheden van een leraar vragen die een leraar (nog) niet heeft. Ook kan de omgang met nieuwe onderwijsmethodieken door leraren als uitdagend worden ervaren.
En dat terwijl in de dagelijkse praktijk veel leraren worden geleefd door de waan van de dag. Daarbovenop zie je de trend dat de klant (kortom de leerling of ouder) centraal is komen te staan en zie je verschuivingen van een klassikale aanpak naar een meer geïndividualiseerde aanpak. De leraar wordt gezien als oplossing voor veel maatschappelijke problemen, maar ondertussen heeft het beroep van leraar zelf behoorlijk in aanzien ingeboet met als meest dramatische gevolg een groot tekort aan leraren. Misschien zijn we de afgelopen jaren vergeten onszelf deze vraag te stellen:
‘Wat wil de leraar nou eigenlijk’?
Leraren die het onderwijs verlaten geven aan dat ze dit doen vanwege de belabberde organisatie van het onderwijs, het gegeven dat ze te weinig tijd en ruimte krijgen om hun expertise in te zetten en de veel te hoge werkdruk. Het lerarentekort schreeuwt dus om strategisch personeelsbeleid. Hoe zorgen we ervoor dat het onderwijs aantrekkelijk is om er gedurende een langere tijd te werken? Hoe vergoten we het aanzien van het beroep? Hoe kunnen leraren hun kennis, competenties, gewoonten en gebruiken voortdurend ontwikkelen. Hoe zorgen we ervoor dat de erkende ongelijkheid tussen leraren niet wordt gezien als een probleem, maar als een gegeven waar de hele school van kan profiteren? Meer geld zal deze problemen niet oplossen. Het gaat ons vooral om een strategische visie op personeelsbeleid en deze gaat wat ons betreft nu niet ver genoeg.
We zijn de school gaan organiseren door de bril van de leraar.
Wat is de relatie tussen het vakmanschap van de leraar en de organisatie van de school? Eigenlijk is die relatie betrekkelijk eenvoudig. De Alan Turingschool is een school die georganiseerd en ingericht is vanuit het perspectief van de leraar. Met andere woorden, we hebben de school zo ingericht dat de leraar haar werk optimaal kan uitvoeren zodat deze voldoende kan toekomen aan de brede taakstelling die leraren hebben. Dat wil zeggen: zorgen dat alle leerlingen zich op cognitief, sociaal-emotioneel, cultureel en lichamelijk gebied optimaal kunnen ontplooien en goed voorbereid zijn op hun verdere (school)loopbaan. In de kern komt het erop neer dat we leraren voldoende tijd willen bieden om in gezamenlijkheid hun vakmanschap verder te ontwikkelen, voor het onderwijzen van onze leerlingen en om aandacht te kunnen geven aan de ouders van onze leerlingen.
Om dit te bereiken zetten we de leraar centraal. Een term die ondertussen al weer enigszins oubollig klinkt, maar vanuit organisatieoogpunt is deze visie cruciaal. Als leraren onvoldoende tijd voelen om zich bezig te houden met de kern van hun vak, dan ontstaat er werkdruk, stress en onvrede. Maar hoe zorg je er nu voor dat het vakmanschap van de leraar centraal staat in de schoolorganisatie?
De schoolleider speelt een cruciale rol
Een goede schoolleider kijkt goed naar wat leraren nodig hebben om hun werk optimaal uit te voeren. Deze schoolleider brengt de doelstellingen van de school in balans met de draagkracht van het team. En is primair verantwoordelijk te zorgen voor weinig werkdruk en veel tijd voor leraren om hun lessen goed te kunnen voorbereiden. Als oplossing voor het werkdruk en tijdprobleem zijn we veelvoorkomende processen binnen school gaan standaardiseren vanuit het perspectief van de leraar. Door processen te standaardiseren hebben we een professionele standaard gecreëerd binnen de school. We zorgen ervoor dat de school, vanuit een duidelijke visie op onderwijs, eenheid en rust uitstraalt. Ook zorgen we ervoor dat de leraar voldoende tijd heeft om haar vakmanschap verder te ontwikkelen.
Denk aan het standaardiseren van het invullen van het rapport, het inrichten van de klas of het omgaan met leerlingen die extra hulp of aandacht nodig hebben. Op vragen van ouders kunnen leraren eenduidig antwoorden en dat komt krachtig en professioneel over. Een prachtige bijkomstigheid van standaardisatie is dat we als team goed in staat zijn passend onderwijs te bieden omdat leraren veel steun ervaren door de eenduidige wijze van handelen in het omgaan met leer- of gedragsproblematiek van leerlingen.
De volgende vijf 5 uitgangspunten zie je terug op succesvolle scholen:
• Het vakmanschap van de leraar staat centraal.
• Er is duidelijkheid, richting en ruimte (visie).
• Er is een goede balans tussen wat moet en mag.
• Er is een professionele schoolcultuur.
• De school werkt met professionele standaarden die van waarde zijn voor de school.
Wil je je vakmanschap ontwikkelen dan is het niet alleen prettig maar ook noodzakelijk om als leraar te kunnen terugvallen op deskundige collega’s en een sterk team. Want lesgeven is bij uitstek een teamsport. Visie, aanpak en samenwerking zijn belangrijker in het bepalen van het resultaat dan een individuele prestatie. Juist een uniforme handelswijze zal de organisatie en medewerkers in de organisatie versterken. Mensen vragen zich af of het niet saai is om te werken op een school die werkt met gestandaardiseerde processen ? Integendeel, een uniforme handelswijze geeft veel rust en zorgt voor een professionele uitstraling, daarnaast blijft er genoeg ruimte over voor je eigen inbreng en creativiteit. Er ontstaat juist een zee aan ruimte voorbij de standaard. Bij ons op school staat de leraar centraal. Een gelukkige leraar daar profiteren alle leerlingen van.
Deze column heb ik voorgedragen tijdens: De leerkracht centraal
Ben of ken jij iemand met een onderwijsbevoegdheid, die niet meer in de onderwijssector werkzaam is in loondienst?: Het geluid van de stille reserve