Als je langer in het onderwijs werkt, zie je trends en nieuwe ontwikkelingen komen en gaan. De nieuwste trend waarin de functie van intern begeleider wordt omgekat tot kwaliteitscoördinator is zo’n boeiend voorbeeld, maar het roept ook vragen op. Is het écht noodzakelijk dat iedere intern begeleider een kwaliteitscoördinator wordt? Het eenvoudige antwoord is – en ik zal veel intern begeleiders nu geruststellen – nee. Je hoeft deze titel niet te dragen om bij te dragen aan de kwaliteit van het onderwijs. Sterker nog: kwaliteit kan niet door één persoon worden gecoördineerd; het is de verantwoordelijkheid van iedereen. Wat écht telt in de school, is het versterken van collectief vakmanschap.
Collectief vakmanschap: het fundament van onderwijskwaliteit
Op school vormt een heldere visie op leren en de organisatie van leren het fundament waarop de rest van het onderwijs en de schoolorganisatie is gebouwd. Deze visie wordt vertaald naar ambities en concrete doelen. Om deze doelen te realiseren, is collectief vakmanschap binnen het team essentieel. Dit concept, geïnspireerd door Albert Bandura’s sociale leertheorie, benadrukt het gezamenlijke geloof van leraren in hun vermogen om het leren en de prestaties van álle leerlingen positief te beïnvloeden.
Onderwijsonderzoeker John Hattie onderstreepte in 2017 de kracht hiervan. Hij toonde aan dat collectief vakmanschap een zeer grote impact heeft, met een effectgrootte van d = 1.57. Teams die overtuigd zijn van hun gezamenlijke kracht, stralen positieve energie uit, stellen hoge eisen aan hun leerlingen en blijven gemotiveerd om uitdagingen aan te gaan.
Kenmerken van collectief vakmanschap:
- Gezamenlijke doelen en hoge verwachtingen: Leraren werken vanuit een gedeelde visie en geloven in hun sleutelrol in het leerproces van leerlingen.
- Gerichte actie ondernemen: Beslissingen en acties worden gezamenlijk uitgevoerd om concrete resultaten te behalen.
- Gebruik van bewijs: Data en resultaten worden ingezet om aan te tonen dat de inspanningen van het team daadwerkelijk effect hebben.
Binnen een sterk team zijn leraren continu bezig met het analyseren en verbeteren van hun lespraktijk. Dit vraagt om een stevige kwaliteitscultuur. Zo’n cultuur omvat hoe een team samenwerkt, leert, verbetert en innoveert, en hoe dit wordt georganiseerd om doelen te realiseren die bijdragen aan het succes van alle leerlingen.
De belangrijke rol van het ondersteuningsteam
Ik ben de eerste om het belang te onderstrepen van een goed functionerend ondersteuningsteam en een sterke ondersteuningsstructuur. De ondersteuningsstructuur omvat alle afspraken, processen (zoals het implementeren en uitvoeren van de HGW-cyclus) en rollen binnen een school die gericht zijn op het bieden van kwalitatief goed onderwijs aan leerlingen, zowel binnen de basis- als de extra ondersteuning van de school. Deze structuur vormt het fundament van een effectieve en goed georganiseerde school.
Het doel moet voor iedereen helder zijn: ervoor zorgen dat leerlingen zich optimaal kunnen ontwikkelen en dat iedere leerling de ondersteuning krijgt die hij of zij nodig heeft om succesvol te zijn. Een goed georganiseerd ondersteuningsteam werkt daarbij niet alleen efficiënt, maar ook doelgericht, met het welzijn en de ontwikkeling van iedere leerling als uitgangspunt.
Belangrijke taken van het ondersteuningsteam:
- Het ontwikkelen, uitvoeren en bewaken van schoolbeleid.
- Het coachen en begeleiden van leraren in hun vakmanschap.
- Toegang organiseren tot passende hulp en middelen.
- Het bevorderen van een kwaliteitscultuur door middel van een systematische kwaliteitscyclus.
De samenstelling van de rollen binnen het ondersteuningsteam kan variëren per school. Wij werken bijvoorbeeld met expert-leraren en intern begeleiders, maar dit kan ook een kwaliteitscoördinator zijn – hoewel ik die titel wat ongelukkig vind gekozen. Kwaliteit is immers een proces dat voortkomt uit de samenwerking en inzet van het hele team; het is geen aspect dat eenvoudig door één persoon kan worden gecoördineerd. Het bewaken en verbeteren van kwaliteit vraagt om collectieve verantwoordelijkheid en voortdurende samenwerking binnen de gehele schoolorganisatie.
De samenstelling van het ondersteuningsteam hangt deels af van factoren zoals het beschikbare budget, de grootte van de school, de leerlingpopulatie en specifieke doelstellingen (bijvoorbeeld het aanpakken van een herstelopdracht). Wat echter cruciaal is, is dat de taken en verantwoordelijkheden voor iedereen binnen het schoolteam duidelijk zijn en dat deze effectief worden uitgevoerd. Duidelijkheid en samenwerking zijn hierin de sleutel tot succes.
Als schoolleider speel ik natuurlijk ook een belangrijke rol binnen het ondersteuningsteam. Door wekelijks overleg met mijn leraren en intern begeleiders weet ik wat er speelt, houd ik overzicht en kan ik beoordelen hoe het met mijn team en de leerlingen gaat. Dit geeft inzicht in mogelijke knelpunten en in hoeverre de gestelde doelen worden bereikt en of kwaliteitsprocessen op schoolniveau worden nageleefd.
Hippe termen zoals trendanalist, zorgregisseur en leercoördinator klinken misschien vernieuwend, maar voegen in wezen niets nieuws toe. Wat echt van belang is, is dat je als professional je vak verstaat en dat cruciale taken, zoals het mede opstellen en uitvoeren van beleid (bijvoorbeeld voor versnellen of vertragen), het coachen van leraren en het organiseren van de leerlingondersteuning, op de juiste manier worden uitgevoerd. Samen met de professionals voor de klas draag je zorg voor de uitvoering hiervan. Daarbij moeten interventies altijd gebaseerd zijn op data en mogelijke effectiviteit, zodat beslissingen daadwerkelijk bijdragen aan beter onderwijs voor alle leerlingen.
Er is absoluut niets mis met de titel intern begeleider. Welke naam je de taak of rol ook geeft, de gezamenlijke verantwoordelijkheid om de onderwijskwaliteit te verbeteren en te waarborgen blijft onveranderd. Opleidingen zoals die tot kwaliteitscoördinator of intern begeleider kunnen zeker een waardevolle bijdrage leveren om deze doelen te bereiken. Maar laten we elkaar geen onnodige druk opleggen door massaal de functie van intern begeleider om te ruilen voor die van kwaliteitscoördinator. Uiteindelijk gaat het niet om de functietitel, maar om de impact die je als team hebt op het leren en ontwikkelen van leerlingen. Dat is waar het echt om draait.
Kwaliteit is de verantwoordelijkheid van iedereen
Het realiseren van goed onderwijs vraagt om een langdurige en consistente inzet. Dit betekent dat een schoolteam een actieve focus heeft op het doelgericht en systematisch samenwerken aan de verbetering van het onderwijs, waarbij deze focus continu wordt bewaakt en versterkt. Scholen hebben de vrijheid om een systematiek en taakverdeling te kiezen die hen in staat stelt hun zelf gestelde doelen te bereiken, de kwaliteit van het onderwijs te optimaliseren en het onderwijsleerproces effectief in te richten en te bewaken.
Door een sterke kwaliteitscultuur te creëren en te focussen op collectief vakmanschap, kan ieder teamlid een betekenisvolle bijdrage leveren aan het succes van alle leerlingen. Zoals kwaliteitsgoeroe Deming ooit zei: “Kwaliteit is de verantwoordelijkheid van iedereen.”